کتاب
کتاب دست دوم
ملزومات مطالعه
فیلمهای آموزشی
لوازم التحریر
توضیحات
کتاب حاضر نسخه‌ای خطی از مجموعه نسخ بیوتات کاخ گلستان است که حاوی خاطرات روزانه ناصرالدین شاه از آغاز سال 1306 هجری قمری تا شعبان همان سال است. مطالب کتاب مشتمل بر مسائلی نظیر، مراسم عزاداری سالار شهیدان و برپائی تعزیه‌ها و حضور در تکیه‌ها و روضه‌های مختلف توسط شاه است. همچنین رسیدگی به اوراق دولتی و اداری، رفتن به شکارگاه‌های دوشان تپه و جاجرود، سان دیدن از قشون و افواج نظامی را شامل می‌شود. در سراسر کتاب، خوانندگان تنها به یک یا دو صفحه بر می‌خورند که مطالبش به صورت موجز و رمز گونه آمده است. حاکی از این نکته که ناصرالدین شاه یا نخواسته است و یا این نوشته‌ها را به اختصار ثبت نموده تا بعدها در آن تغییراتی انجام دهد ولی چنین فرصتی دست نداده است. اهم این مسائل مربوط است به موضوع کشتی‌رانی رود کارون، بانک رویتر، مسئله هشتادان و مذاکرات میرزا علی اصغر خان امین السلطان با سفیر انگلستان بر سر مسائلی که مرتبط با سفر سوم شاه به فرنگ است.
به جز این موارد، در سراسر کتاب از موضوعات سیاسی و حکومتی اثری به چشم نمی‌خورد. هرچند که به سیاق نوع ایجاز و کلام شاه می توان فهمید که در گزارش کارهای روزمره خود، مسلمأ به مسائل اداری و دولتی هم رسیدگی می‌شد، اما درباره چند و چون مسائل هیچ اظهار نظری نکرده است.
نکته دیگر در نوع گزارش‌ها و روز نوشت‌های شاه از زندگی خصوصی‌اش است که با وجود اشارات متعدد وی به زندگی روزمره‌اش که قاعدتأ بیشترین زمان را در حرمسرا می‌گذرانده، و اطلاعات جالبی که از فضای حاکم بر زنان و حرمسرا و نوع رفتار ایشان حتی طرز پوشش و حجاب انها را هم یاد نموده است، اما از زندگی خصوصی خود با زنانش و خلوت خود اطلاعی به دست نداده است. تنها به استناد اشارات مرموز و معماگونه‌ای که آن هم به زبان فرانسه نگاشته است، می‌توان استنباط نمود که شاه اشاره به گذراندن وقت خود با یکی از زنان محبوب حرمسرا داشته است.
روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه که از نظر نحوه نگارش دارای اختصاصات قلمی شاه است، با توجه به سطح اگاهی شاه و ایام کوتاه تحصیلش در دوران ولیعهدی، دارای اغلاط املائی زیادی نیز هست که در تصحیح حاضر، ضمن اصلاحات مربوطه، سعی بر حفظ اصالت نوشتاری وی در پاورقی شده است. ضمن این که صداقت ناصرالدین شاه در بیان مطالب و القابی که به اطرافیان خود نسبت می‌داد نیز آمده است. القاب و الفاظی بعضأ رکیک که شاید نتوان برخی از آن افراد و موضوعاتی که بدان موسوم شده‌اند را شناخت و معرفی کرد.
با این توضیحات مطالب فصول مختلف کتاب با ذکر ماه‌های مختلف اعم از محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع‌الثانی، جمادی الاول، جمادی الثانی، رجب و شعبان از صفحه 16 الی 249 کتاب را در بر می‌گیرد. فصل هشتم که مربوط به روزنامه خاطرات شاه در ماه شعبان است، در واقع مربوط به 2 روز ششم و هفتم فروردین سال 1306 هجری قمری مصادف با ماه شعبان است که تمامأ بر روی کارت پستالی نوشته شده است و جزء سطور کتابچه نبوده و به طور جداگانه در میان نسخه مذکور یافت شد و مورد تصحیح مصححان قرار گرفت.
پس از اتمام فصول کتاب، اعلام اشخاص ( صفحات 251 الی 268) و اعلام اماکن ( صفحات 269 الی 275) قرار دارد. پایان بخش کتاب روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه نیز 5 قطعه از تصاویر ناصرالدین شاه در حالات مختلف و سنین متفاوت شاه را شامل می شود. تصاویری از جوانی وی با لباس رسمی که در آتلیه گرفته شده است و یا در همان سال های میانی عمر که با لباس نظامی است، تصویر وی در سال‌های پایانی حکومت که در حیاط کاخ گلستان گرفته است، همچنین تصویری از چهره شاه که به خط لاتین در پائین آن با عنوانshah امضاء شده است. آخرین تصویر هم مربوط به میانسالی او با لباس مرسوم دوره قاجار است که در آستانه یکی از درهای حرمسرا انداخته شده است.
کتاب حاضر از نظر بررسی ابعاد فکری ناصرالدین شاه، شناسائی طرز تعامل شاه با اطرافیان و نوع رسیدگی وی به امور جاری مملکت، همچنین شناخت دلبستگی‌های شاه و به طور کلی در حوزه مطالعات تاریخ اجتماعی ایران می‌تواند در زمره منابع مهم و قابل اعتنای محققان و مورخان به شمار رود.
کتاب “روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه (از محرم تا شعبان 1306 هجری قمری)” به اهتمام “عبدالحسین نوایی و الهام ملک زاده” در 282 صفحه توسط انتشارات “سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران” منتشر شده است.
