سیری در تاریخ ارتش ایران (از آغاز تا پایان شهریور 1320)

در زمان کوروش بزرگ اولین بار ارابه وارد سپاه ایران شد که فرمانده ارابه‌ها را ارتشتار می‌گفتند. ارتش در آن زمان برای تشخیص گروه‌های خود از رنگ‌های بسیاری استفاده می‌کرد؛ بیشترین این رنگ‌ها زرد، زرشکی و آبی بودند. این سیستم، بیشتر در سربازان ایرانی محلی و فارسی زبانان بکار می‌رفت و در سربازانی که متعلق به مناطق متحد و هم پیمان ایران بودند بکار نمی‌رفت.

یکی از روش‌های معمول جنگ ایرانیان در این دوره، شکل گرفتن به صورت یک دیوار سپری بود به‌طوری‌که کمانداران می‌توانستند از درون آن تیراندازی کنند. به این گروه از سربازان، اسپارابارا (که در زبان باستانی ایران به معنی سپردار است) می‌گفتند که به یک ترکهٔ مستطیل شکل مسلح شده بودند که به آن اسپارا (یا سپر) می‌گفتند و با یک نیزه کوچک حدوداً دو متری، می‌جنگیدند. در دوران امپراتوری هخامنشیان، تیر و کمان، رایجترین جنگ‌افزار ایرانیان بود.

نقش اصلی اسپاراباراها، فرونشاندن حملات دشمنان و ضعیف کردن آنها، با تیراندازی به طرف آن‌ها بود و ضربه اصلی را سواره نظام ارتش به دشمن، وارد می‌کرد. این فنون جنگی، در مقابل حمله یونانیان، که بسیار متفاوت می‌جنگیدند، کاری به پیش نبرد. سربازان یونانی، در آن جنگ زره‌های بادوام و سنگینی پوشیده بودند و یک سپر سنگین و بزرگ حمل می‌کردند و در برابر آنها، سربازان ایرانی، با زره‌های نازک چرمی و پارچه‌ای و سپرهای کوچک چوبی، می‌جنگیدند. اما با آغاز دوران اشکانیان که مبتکر نوع جدیدی از استراتژی جنگی بودند ایرانیان توانستند با شیوهٔ جنگی نو شکست‌های سنگینی را بر سلوکیان و روم وارد کنند و در نهایت شیوهٔ جنگی یونانیان که به روم منتقل شده بود و به آرایش فالانژ معروف بود منسوخ شده و کنار گذاشته شد. این شیوهٔ جنگی در زمان ساسانیان بهتر و گسترده‌تر و همچنین منظمتر شد.

در تمام طول جنگ‌های ایران و روم به جز «دو سه بار» در باقی جنگ‌ها ایران پیروز شد.

ارتش شاهنشاهی ایران، پیکرهٔ اصلی نیروهای مسلح ایران را در زمان دودمان پهلوی تشکیل می‌داد. وظیفهٔ اصلی ارتش، حفظ تمامیت ارضی و دفاع از کشور در برابر تهاجم نظامی بیگانگان بود. ارتش شاهنشاهی توسط رضاشاه بنیانگذاری شده بود‌ زیرا ایران در پایان دوران قاجاریه، از وجود نعمت ارتشی یکپارچه، آموزش دیده و متمرکز محروم بود. در پی اعلام بی طرفی ارتش در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ پس از گذشت ۳۷ روز از خروج محمدرضاشاه پهلوی از ایران، نهایتاً انقلاب ایران پیروز و رژیم شاهنشاهی سرنگون شد. پس از انقلاب، بسیاری از افسران عالی‌رتبه ارتش شاهنشاهی اعدام شدند.

نوسازی و قدرتمند کردن ارتش از دوره سلطنت محمدرضاشاه تسریع شد. با دستور مستقیم شاه نیروی هوایی شاهنشاهی با خرید جنگنده اف۱۴ و دیگر هواپیماهای جنگنده مدرن آمریکایی تجهیز گردید که در جنگ ایران و عراق کمک شایانی به ایران کرد. نیروی دریایی ارتش نیز با خرید ناوهای جنگی به قدرتی رسیده بود که کنترل خلیج فارس را به تنهایی به دست بگیرد. نیروی زمینی ارتش به قدرت گروهک‌های تجزیه طلب را سرکوب کرد و به غائله آذربایجان پایان داد. ارتش شاهنشاهی حاکمیت ملی را در سراسر ایران با اقتدار تثبیت کرد.

در این کتاب به صورت خلاصه می‌خوانیم :

– تاریخ مختصر ارتش ایران از آغاز تا پایان دورۀ سلسلۀ زند .
– شرح و بررسی نظامی جنگ های ایران و روسیه در زمان فتحعلی شاه قاجار .
– ارتش های رنگارنگ در دوران قاجار .
– علل کودتای سوم اوت 1299 خورشیدی و پی آمدهای آن .
– شکل گیری ارتش متحد الشکل .
– تاریخچۀ مدارس گوناگون نظام و یکپارچه شدن آنها .
– وضعیت سازمان های مختلف ارتش دراواخر سلطنت رضا شاه .
– هجوم اتحاد جماهیر شوروی و انگلستان در سوم شهریور 1320 و علل شکست خفت بار ارتش ایران .

کتاب «سیری در تاریخ ارتش ایران (از آغاز تا پایان شهریور 1320)» نوشتۀ «میرحسین یکرنگیان» در 648 صفحه توسط انتشارات «خجسته» به‌چاپ رسیده است.